Małopolskie Centrum Nauki Cogiteon powstaje od 2016 roku. Wtedy też władze wojewódzkie zdecydowały o lokalizacji obiektu w Czyżynach. W międzynarodowym konkursie architektonicznym, rozstrzygniętym w 2018 roku, zwyciężyła propozycja, która wprost odwołuje się do lotniczych tradycji miejsca – z parkiem oraz ogrodem na dachu. Z racji sąsiedztwa z zabytkowym, betonowym pasem startowym projekt od początku był konsultowany z Miejskim Konserwatorem Zabytków.

Postępowanie wpisowe Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków rozpoczęło się w sierpniu 2020 roku, kiedy ogłoszony był już przetarg na generalnego wykonawcę siedziby Cogiteonu. Miesiąc później uzyskaliśmy prawomocne pozwolenie na budowę. W styczniu tego roku WUOZ zdecydował o objęciu ochroną obszaru pomiędzy al. Bora-Komorowskiego i ul. Stella-Sawickiego, a w marcu decyzja ta uzyskała rygor natychmiastowej wykonalności. Na tej podstawie i zgodnie z ustawą o ochronie zabytków, rozpoczęliśmy prace nad zagospodarowaniem fragmentu tego obszaru. Zamiar podjęcia prac budowlanych został zgłoszony służbom konserwatorskim. Inwestycja była kontrolowana m.in. przez Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego, który nie wykazał żadnych nieprawidłowości.

W sprawie wpisu do Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu wpłynęły odwołania. Te ostatecznie zostały odrzucone, a wpis potwierdzony. Decyzja ta porządkuje sytuację prawną i status m.in. terenu na którym powstaje siedziba Cogiteonu. Co ważne, ministerstwo uznało, że „celem ochrony prawnej nie jest zakaz zabudowy, ale zapewnienie najwyższych standardów utrzymania”, co oznacza, że teren jest chroniony, ale nie ma zakazu jego przekształcania. Ministerstwo potwierdziło też zasadność i ważny interes społeczny wydanej decyzji o rygorze natychmiastowej wykonalności.

Skomplikowane procedury, wynikające m.in. z nadania w międzyczasie przez MWKZ rygoru natychmiastowej wykonalności tej decyzji, skłoniły grupę mieszkańców osiedla wybudowanego na terenie byłego lotniska do zgłoszenia wątpliwości Komisji Europejskiej. Projekt budowy centrum popularyzacji wiedzy jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Władze Województwa Małopolskiego otrzymały korespondencję w tej sprawie z sugestią wstrzymania prac budowlanych. Wystąpienie to nie ma formy ani podstaw wynikających wprost z przepisów unijnych. Wstrzymać budowę mogą jedynie instytucje krajowe na podstawie obowiązujących przepisów.

Biorąc pod uwagę wątpliwości oraz głos społeczny, a także skutki ostatecznych rozstrzygnięć Generalnego Konserwatora Zabytków, generalny wykonawca inwestycji ograniczył realizację części prac w terenie (natomiast pozostałe elementy umowy pomiędzy Cogiteonem i wykonawcą są realizowane bez przeszkód). Wątpliwości KE są już na szczęście nieaktualne, gdyż GKZ 5 maja ostatecznie rozstrzygnął toczące się sprawy dot. wpisu do rejestru zabytków. Podkreślamy, że wszystkie wykonane do tej pory prace zostały zrealizowane zgodnie z prawem polskim i europejskim.

Prace w pełnym zakresie wkrótce będą wznowione, ale możliwe są korekty w harmonogramie działań. Szczególnie, że na terenie inwestycji wciąż odkopywane są nowe sterty śmieci – głównie zużyte opony oraz elementy z tworzywa sztucznego. Do tej pory firma budowlana przetransportowała 42 m3 odpadów w celu ich utylizacji.

Interaktywna wystawa stała, laboratoria, park i ogród na dachu dopiero powstaną, ale Cogiteon już działa. Zachęcamy do odwiedzenia naszego kanału: www.youtube.com/cogiteon, gdzie publikujemy filmy z doświadczeniami oraz ciekawostkami naukowymi. Wkrótce też pojawią się na nim relacje z placu budowy.